De potentie voor aquathermie is groot! In theorie kan meer dan 50% van de gebouwde omgeving gebruik maken van warmte uit water, ofwel aquathermie.
Hoe start je een een aquathermieproject? Dat is best ingewikkeld. In deze handreiking is alle kennis samengebracht voor iedereen die interesse heeft in aquathermie – van initiatiefnemers tot bevoegd gezag, van waterschappen tot gemeentes en van energieleveranciers tot investeerders. Om deze brede groep van informatie te voorzien bestaat de handreiking uit drie delen:
Deze handreiking is een product van het Netwerk Aquathermie, STOWA en Warmte uit Water (Rijkswaterstaat, Alliander en de Vereniging van Nederlandse Riviergemeenten). Het gezamenlijk doel was om alle beschikbare kennis en tools over aquathermie voor iedereen toegankelijk te ontsluiten. De handreiking is ook in een PDF-bestand beschikbaar.
Mis je nog informatie of wil je jouw praktijkervaring delen? Laat het weten via info@aquathermie.nl. Want samen zorgen we dat de handreiking up-to-date blijft!
Dat we moeten verduurzamen staat vast. We zetten grote en kleine stappen om onze CO2-uitstoot te verkleinen en minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen. Er is niet één weg om de klimaatdoelen te behalen. Een van de oplossingen om duurzaam te verwarmen en te koelen is aquathermie. Lees meer over Waarom een handreiking aquathermie?
Aquathermie is het duurzaam verwarmen en koelen van gebouwen met warmte en koude uit water. Er zijn verschillende vormen. De thermische energie kan komen uit oppervlaktewater (TEO), afvalwater (TEA) – zoals rioolwater (riothermie) – en drinkwater (TED). Lees meer over Wat is aquathermie?
Warmte- en koudeopslag, aquifer en warmtewisselaar uitgelegd. Lees meer over Begrippen toegelicht: WKO, aquifer en warmtewisselaar
Warmtepomp en warmtenet uitgelegd. Lees meer over Begrippen toegelicht: warmtepomp en warmtenet
Gebouwen zijn steeds beter geïsoleerd en gebouwinstallaties worden steeds beter. Daardoor is minder energie nodig en zijn bronnen met kleine temperatuurverschillen al interessant voor verwarming en koeling. Lees meer over Thermische energie uit oppervlaktewater (TEO)
Een combinatie van TEO met een warmte- en koudeopslag (WKO) is mogelijk, maar dit hoeft niet. Zonder WKO halen we de warmte en koude rechtstreeks uit het oppervlaktewater. Lees meer over TEO met en zonder WKO
Oostelijke Handelskade – Amsterdam, Ouverture – Goes, Scandinavië en Monaco. Lees meer over TEO in de praktijk
Afvalwater kan een bron van energie zijn. We spreken dan van TEA: thermische energie uit afvalwater. Lees meer over Thermische energie uit afvalwater (TEA)
RWZI - Utrecht, Zwembad Kwekkelstijn - Rosmalen en Basisschool De Zefier – IJmuiden. Lees meer over TEA in de praktijk
De derde vorm van aquathermie is thermische energie uit drinkwater (TED). De thermische energie kunnen we uit ruw (onbehandeld) of rein (behandeld) drinkwater halen. Lees meer over Thermische energie uit drinkwater (TED)
Mall of the Netherlands – Leidschendam, EVA Lanxmeer - Culemborg en Sanquin – Amsterdam Lees meer over TED in de praktijk
Aquathermie is meestal de bron voor een grotere groep gebouwen. Het dient dan als een collectieve warmtevoorziening. Past aquathermie bij de lokale vraag? De antwoorden op de vragen hieronder helpen om dat vast te stellen. Lees meer over Afwegingen aan de vraagkant van aquathermie (omgeving)
Of aquathermie een goede keuze is, is afhankelijk van de beschikbare warmtebronnen in het gebied. Sluit de bron (aanbod) aan bij de behoefte? De antwoorden op de vragen hieronder helpen om dat vast te stellen. Lees meer over Afwegingen aan de aanbodkant van aquathermie (bron)
Samen met andere betrokkenen bepaalt de gemeente wat per wijk de meest geschikte en betaalbare oplossing is voor de warmtetransitie Dit legt zij vast in de Transitievisie Warmte. Hierna geven we een aantal overwegingen. Lees meer over Verdere afwegingen: wanneer is aquathermie interessant?
Er zijn verschillende betrokkenen bij een aquathermieproject voor een grotere groep gebouwen (collectieve warmtevoorziening). Ze gaan samenwerken in een keten om een gezamenlijk doel te bereiken. Daarin hebben alle deelnemers een andere rol. Lees meer over Welke rollen zijn er bij aquathermie?
In de keten van aquathermie zien we de volgende rollen: bronhouder, producent, transporteur, distributeur, leverancier, afnemer(s). Lees meer over Welke taken hebben de spelers bij aquathermie?
In dit deel beschrijven we het proces van een aquathermieproject. Dit verloopt via de fases in het schema: van oriëntatie tot aan exploitatie. Hoe elke fase invulling krijgt en of de laatste fases haalbaar zijn, verschilt per project. Lees meer over Het proces op hoofdlijnen
Het indelen van het proces in duidelijke fases heeft een aantal voordelen. Lees meer over De indeling in fases
Het doel van deze fase is om te verkennen of aquathermie kansrijk is. Lees meer over Fase 1 - Oriëntatie
Door belangrijke stakeholders vroeg in het project te betrekken, kunnen zij bijdragen aan het project. Vroege betrokkenheid van bewoners en de omgeving vergroot het draagvlak. Lees meer over Fase 1 Oriëntatie - Lessen uit de praktijk
Er is veel informatie beschikbaar om de haalbaarheid van een aquathermieproject in de oriëntatiefase vast te stellen. Hieronder staat een overzicht. Lees meer over Fase 1 Oriëntatie - Hulpmiddelen
Meld het project op tijd bij de netbeheerder om onverwachte tegenvallers te voorkomen. Door de vergunningverlener(s) vroeg te informeren, is er inbreng en een soepel vergunningsproces mogelijk. Lees meer over Fase 2 Verkenning - Lessen uit de praktijk
Voor de verkenningsfase zijn diverse hulpmiddelen beschikbaar. Lees meer over Fase 2 Verkenning - Hulpmiddelen
Het doel van deze fase is om met projectpartners tot een principebesluit voor het project te komen. In de samenwerkingsovereenkomst die dit vastlegt, staan de financiële uitgangspunten, de rollen en de verantwoordelijkheden. Lees meer over Fase 3 - Verdieping
Het hoofddoel van deze fase is om de haalbaarheid van aquathermie te onderzoeken. Dit gebeurt samen met de belangrijkste partners. Het tweede doel is aquathermie te vergelijken met andere duurzame warmtebronnen. Lees meer over Fase 2 - Verkenning
Voor de verdiepingsfase zijn diverse hulpmiddelen beschikbaar. Lees meer over Fase 3 Verdieping - Hulpmiddelen
De partners hebben in de vorige fase besloten om het aquathermieproject uit te werken. Deze laatste fase heeft als doel om gezamenlijk tot een investeringsbesluit te komen en het project dan ook echt te gaan uitvoeren. Lees meer over Fase 4 – Uitwerking
Vroeg investeren in het warmtenet om de aanleg te combineren met bijvoorbeeld rioolonderhoud kan gunstig zijn. Voordelen zijn bijvoorbeeld kostenbesparingen en minder omgevingsoverlast. Lees meer over Fase 4 Uitwerking - Lessen uit de praktijk
De aanleg van warmte-infrastructuur kan in de bestaande bouw voor veel overlast zorgen. Gemeentes en drinkwaterbedrijven zijn gewend om riolering c.q. waterleidingen aan te leggen of te vervangen. Zij weten dus ook wat de aandachtspunten zijn in de voorbereiding. Zoek daarom de samenwerking op. Lees meer over Fase 5 - Aanleg
Een warmtenet ligt er voor minstens 30 jaar. De rolverdeling uit de verdiepingsfase breng je in deze lange exploitatiefase in de praktijk. In die periode kunnen dingen veranderen: de markt, wet- en regelgeving en het draagvlak onder afnemers. Lees meer over Fase 6 - Exploitatie
In dit deel gaan we dieper in op verschillende thema’s rond een aquathermieproject: technisch, financieel, stakeholders, juridisch en impact op de omgeving. We geven handvatten om goede keuzes te maken voor de volgende fase. Voor meer informatie verwijzen we naar hulpmiddelen en rapporten. Lees meer over Introductie thematische verdieping
Een warmtenet levert de warmte (of koude) aan woningen en gebouwen. Het ontwerp van het net is sterk afhankelijk van de afstand tussen bron en afnemer(s) en het aantal afnemers. Ook de warmte- (en koude-)behoefte van die afnemers en de voor hen geschikte temperatuur zijn zeer bepalend. Lees meer over Technisch: Infrastructuur – warmtenet
De winning van warmte uit water kan met een open of een gesloten systeem gebeuren. Hieronder volgt een beschrijving van een open systeem. Lees meer over Technisch: Thermische energie uit oppervlaktewater (TEO) - open systeem
De winning van warmte uit water kan met een open of een gesloten systeem gebeuren. Hieronder volgt een beschrijving van een gesloten systeem. Lees meer over Technisch: Thermische energie uit oppervlaktewater (TEO) – gesloten systeem
TEA kan ook een warmtebron zijn. Dit kan zonder warmte- en koudeopslag (WKO). Goede warmtewinning is namelijk ook in de winter mogelijk door de hogere temperatuur van het afvalwater. Lees meer over Technisch: Thermische energie uit afvalwater (TEA)
Als het aquathermieproject in de oriëntatie- en verkenningsfase haalbaar lijkt, start het technisch ontwerp. Meestal werkt een technisch adviseur het ontwerp tot een bepaald detailniveau uit. Dit niveau is afhankelijk van de fase. Lees meer over Technisch: Bronkeuze
Het winnen van thermische energie uit drinkwater kan met een warmtewisselaar in of om de drinkwaterleiding gebeuren. Bij TED kan het gaan om ruw of rein water. Lees meer over Technisch: Thermische energie uit drinkwater (TED)
Een warmte- en koudeopslag (WKO) maakt gebruik van de waterhoudende lagen in de ondergrond. Meestal komen er twee putten in de grond: een warme en een koude bron. Lees meer over Technisch: Waarom aquathermie en WKO hand in hand gaan
Er zijn verschillende afnemers van warmte (en/of koude) uit oppervlakte-, afval- of drinkwater. Denk aan woningen of woonwijken, kantoren, winkelcentra, industrie en datacenters. In dit hoofdstuk gaan we vooral in op woningen. De informatie geldt voor alle gebouwen. Lees meer over [3]Technisch: Afnemers
Er zijn diverse mogelijke netwerkvarianten en -combinaties. Die zijn bijvoorbeeld nodig bij verschillende type gebouwen in het netwerk. Lees meer over Technisch: Infrastructuur - Warmtenetcombinaties
De verschillen tussen aquathermieprojecten zijn groot. Het financiële plaatje is afhankelijk van een groot aantal variabelen. Voor een klein project, met één afnemer en dicht bij de bron, is een businesscase vrij eenvoudig. Met meerdere betrokkenen, met een netwerk en opslag wordt het gauw complex. Lees meer over Financieel: de businesscase van aquathermie
De afnemer betaalt een bedrag voor de geleverde warmte of koude. De afnemer zal de kosten van de aquathermiebron vergelijken met die van een andere aardgasvrije oplossing of de huidige cv-ketel. Lees meer over Financieel: De businesscase van de afnemer
Een aquathermieproject begint voor de bronhouder met een flinke investering. Daarna zijn de operationele kosten en opbrengsten voor vele jaren vrij stabiel. Met de meeropbrengsten verdient de bronhouder de investering terug. Lees meer over Financieel: De businesscase van de bronhouder
De warmteproducent heeft voor de prijsvorming met drie factoren te maken: de prijskoppeling, het afnamerisico en de kostenverhouding. Lees meer over Financieel: De businesscase van de producent
De kosten van transport en distributie van warmte uit aquathermie zijn vergelijkbaar met die van bijvoorbeeld afvalwarmte, gas of industriële restwarmte. Voor transport en distributie zijn er flinke investeringen in warmteleidingen nodig. Lees meer over Financieel: De businesscase van de transporteur en distributeur
Er zijn verschillende subsidiemogelijkheden en fiscale voordelen voor aquathermie. Welke relevant zijn, is afhankelijk van de schaalgrootte en de toegepaste technologie. Lees meer over Financieel: Subsidiemogelijkheden
Risico’s en onzekerheden zijn er in elk project, ook bij aquathermie. Denk aan de onzekerheid over het financiële resultaat en het risico op tegenvallers. Wegen de soms kostbare beheersmaatregelen op tegen de kans op en de impact van het risico? Ook de hoogte van de risicovergoeding is onzeker. Lees meer over Financieel: Risico's delen en verdelen
Aquathermieprojecten die erg complex zijn, zijn door de grote risico’s nog niet aantrekkelijk voor een marktpartij. De opbrengsten wegen dan onvoldoende op tegen deze risico’s. Lees meer over Financieel: Risico-overwegingen
Een aquathermieproject kent vele deelnemers en belanghebbenden. In dit hoofdstuk lees je wie er meedoen, wat hun rollen en belangen zijn en hoe je bewoners kunt bereiken. Lees meer over Stakeholders introductie
Meerdere ketenpartners zijn verantwoordelijkheid voor de warmtelevering aan de afnemer: de bronhouder, producent, netwerkbeheerder en leverancier. De netbeheerder beheert de infrastructuur: hij verzorgt het transport en de distributie. Lees meer over Stakeholders: Organisatie van rollen in de warmteketen
Uitleg gecombineerde rollen in de keten. Lees meer over Stakeholders: Gecombineerde rollen in de keten
Bij een aquathermieproject zijn verschillende partijen met verschillende belangen betrokken. Dit vraagt om een zorgvuldig proces om de stakeholders en hun belangen mee te nemen. De eerste stap is weten wie deze betrokkenen zijn. Lees meer over Stakeholders: Partijen en belangen
In een succesvol project lukt het om verschillende belangen met elkaar te combineren, zoals financiële en duurzame. Om dit te bereiken, is tijdens het proces openheid nodig over de individuele belangen, businesscases en risicoanalyses. Lees meer over Stakeholders: Overheid, financier en afnemer
Diverse gemeentes deden de afgelopen jaren ervaring op met aardgasvrije wijken. In deze proeftuinen bleek steun voor een gezamenlijke aanpak heel belangrijk te zijn. Door bewoners te betrekken bij keuzes in het proces, neemt het draagvlak toe. Lees meer over Stakeholders: Bewonersparticipatie en bewonerscommunicatie
Maak gebruik van een bewonersonderzoek om de drijfveren van bewoners te leren kennen. Zo weet je welke onderwerpen voor bewoners relevant zijn en waar een koppeling met aquathermie mogelijk is. Lees meer over Stakeholders: Aandachtspunten bij communicatie
Aquathermieprojecten hebben te maken met beleidskaders en wet- en regelgeving. Hieruit komen vergunningen en andere wettelijke eisen voort. Deze handreiking geeft hiervan een samenvatting. Lees meer over Juridisch
Nederland wil in 2050 een energievoorziening zonder CO₂-uitstoot. Nederland heeft zich ook verbonden aan de Europese doelstellingen om in 2030 minimaal 55% minder CO₂ uit te stoten en minimaal 32% duurzame energie te gebruiken. Lees meer over Juridisch: Beleidskaders
Wet- en regelgeving bepaalt hoe de aanleg en exploitatie van aquathermieprojecten moet gebeuren. De wet- en regelgeving die te maken heeft met energie en de gebouwde omgeving is volop in beweging. Hierna volgt een beschrijving van de belangrijkste wet- en regelgeving en de te verwachten wijzigingen. Lees meer over Juridisch: Wet- en regelgeving
Bij veel projecten hebben overheden een rol in het project als bevoegd gezag voor één van de wetten of ze leveren een financiële bijdrage. Ze hebben dan ook te maken met regels voor commerciële activiteiten (Wet Markt en Overheid), staatssteun en aanbestedingen. Lees meer over Juridisch: Overeenkomsten en vergunningen
Hier staat een overzicht van de verschillende partijen en hun rollen, verantwoordelijkheden en belangen bij een aquathermieproject. Per project en per locatie zullen deze verschillen. Lees meer over Stakeholders: Overzicht van stakeholders, hun rollen en belangen
Waterbeheerders schatten in hoe groot de invloed van de TEO-installatie op de lokale waterecologie is. De beheerders zijn Rijkswaterstaat voor Rijkswateren en het waterschap voor regionale wateren. Lees meer over Impact op de omgeving: Ecologische effecten
Een TEO-systeem kan de waterkwaliteit en het waterleven beïnvloeden. Dit komt door veranderingen in de watertemperatuur en filtering van het ingenomen water. Bij grotere, dynamische wateren is de invloed op het ecosysteem minimaal, bij kleinere wateren kan deze groter zijn. Lees meer over Impact op de omgeving
STOWA, het kenniscentrum van de regionale waterbeheerders, heeft samen met Rijkswaterstaat en de Unie van Waterschappen een kader opgesteld: Kader voor vergunningverlening koudelozingen 1.0 (voetnoot1). Dit helpt vergunningverleners om koudelozingen te beoordelen. Lees meer over Impact op de omgeving: Vergunningenkader en monitoring
Aquathermie heeft meer invloed op de omgeving dan alleen op de waterkwaliteit. Hieronder volgt een beschrijving van enkele maatschappelijke effecten. Lees meer over Impact op de omgeving: Maatschappelijke effecten
Een aquathermieproject in de gebouwde omgeving biedt koppelkansen. Dit zijn mogelijkheden om meerdere opgaven in een wijk tegelijk aan te pakken. Er zijn zowel fysieke als sociale koppelkansen. Lees meer over Impact op de omgeving: Koppelkansen
De derde vorm van aquathermie is Thermische Energie uit Drinkwater (TED). De thermische energie kunnen we uit ruw (onbehandeld) of rein (behandeld) drinkwater halen. Lees meer over Thermische energie uit drinkwater (TED)
Deze website maakt gebruik van cookies. Lees meer over cookies in onze cookieverklaring.
Deze cookies verzamelen nooit persoonsgegevens en zijn noodzakelijk voor het functioneren van de website.
Deze cookies verzamelen gegevens zodat we inzicht krijgen in het gebruik en deze website verder kunnen verbeteren.
Deze cookies zijn van aanbieders van externe content op deze website. Denk aan film, marketing- en/of tracking cookies.